O AIRE O SOLO E A AGUA SON SISTEMAS DE VIDA

OS SISTEMAS QUE SOPORTAN E MANTEÑEN A VIDA

Todo o que sucede no planeta está vinculado, agora coñecemos moitas destas relacións, aínda que non é unha idea nova, pois hai xa máis de 2 000 anos o poeta latino Lucrecio (99 a. C. -55 a. C) afirmaba isto mesmo: todo vén dalgún sitio e vai parar algunha parte.*
(*Da súa obra Sobre a natureza das cousas (De rerum natura), texto transmitido grazas a Cicerón que o editou á morte do poeta e a PÁX. Bracciolini que o copiou en 1418 a partir do único códice conservado).

A nosa saúde depende de que a teñan a auga, a atmosfera e os solos. O noso corpo funciona igual e necesita as mesmas cousas que a maioría dos organismos vivos do conxunto da natureza.

Pero os tres piares da vida, os tres sistemas que soportan a vida e a manteñen están ameazados:

O aire, que achega os gases que permiten as actividades vitais dos seres vivos.

O solo, que achega a suxeición e os sales disoltos que toman os vexetais e que, xunto coa luz solar e o dióxido de carbono, estes transforman na materia orgánica da que se nutren os animais e outros seres vivos.

A auga, que o vincula todo, e que permite o transporte, as reaccións químicas e forma os propios corpos.

Os tres sistemas conflúen na paisaxe, onde se unen ás rochas, á xeoloxía. A paisaxe é o ámbito onde vive a vida e delata a nosa relación de convivencia cos sistemas de vida.

Rara é a paisaxe que non mostra contaminación. A contaminación aparece con todo aquilo que non foi incorporado de xeito natural en cada un dos sistemas de vida. Aparece co exceso, forzando aos sistemas de vida a aceptar o que non é necesario, o que non é vital. E moitas veces faise sitio a custa do vivo e a vida desaparece.

Unha das nosas obrigas, da nosa débeda cos nosos antepasados, é protexer a vida e intentar que o futuro siga cumprindo as súas promesas aos nosos descendentes. Non podemos desherdar aos non nacidos.

Debemos deixar de vender o vital a determinadas tecnoloxías, recuperar o vital que se encontra secuestrado polo inerte, polo contaminado, polo erosionado e, tantas veces, polo morto. Non podemos permitir que unha rocha case inerte pase a ser un elemento activo que achegue tóxicos.

Temos que frear a destrución.

SE ENFERMAMOS AO SOLO, AO AIRE A Á AUGA, NÓS TAMÉN ENFERMAREMOS

A AUGA

É o recurso natural que caracteriza ao noso planeta azul, único do Sistema Solar que o contén en tanta cantidade: as tres cuartas partes do planeta, formando océanos, ríos, lagos e glaciares, pero das cales só unha cantidade moi pequena é apta para o consumo humano e os nosos animais domésticos.


A auga está tamén no solo e no aire, formando un ciclo que o vincula todo e serve de motor do clima. Neste planeta ningún ser vivo pode sobrevivir sen auga.

É o noso compoñente do corpo máis abundante (65-70%), renovando uns 2 l/día e tendo que repoñer diariamente esta mesma cantidade. As plantas e os fungos obtéñena do solo, os animais do alimento ou desprazándose a buscar a que se atopa dispoñible no terreo.

A auga non está pura, a da chuvia é algo ácida (pH= 5,65), aínda que é unha acidez suave que non causa dano ningún aos seres vivos. Na auga que podemos beber hai disoltos sales minerais e gases e tamén poden existir organismos microscópicos inocuos que non vemos (algas e protozoos), xunto con algunha das súas estruturas.

A auga potable é analizada para evitar que conteña substancias que provoquen dano á nosa saúde.

A auga utilizada débese devolver ao seu circuíto xeral nun estado similar ao que se captou, se a auga se contamina, o seu uso cambia.

A contaminación da auga non se produce só con refugallos tóxicos, xa que refugallos non tóxicos, como a materia orgánica (residuos de cloacas, desperdicios de alimentos), poden afectar seriamente aos cursos de auga, alterando completamente as súas características.

Os factores contaminantes son diversos e poden agruparse da seguinte forma:

1. Substancias orgánicas biodegradables: organismos en descomposición, feces humanas e de animais.

2. Substancias orgánicas tóxicas producidas polo ser humano, e en xeral non biodegradables, como os pesticidas, anilinas, hidrocarburos.

3. Substancias inorgánicas tóxicas: orixinadas pola industria e a minaría, como os metais pesados.

4. Sólidos en suspensión: sedimentos que chegan por escorregamento provenientes da construción, industria cerámica, dragado.

5. Axentes patóxenos: refugallos provenientes de unidades sanitarias non esterilizados, augas que non poden circular.

6. Térmicos: vertedura de auga a temperaturas superiores ás da auga receptora, o cal diminúe o seu contido en osíxeno, como en moitas industrias onde se usa como refrixerante, centrais nucleares, explotación de petróleo.

7. Axentes radioactivos: provenientes da enerxía nuclear ou tecnoloxías afíns.

Estes contaminantes poden alcanzar as augas continentais a través da atmosfera (chumbo e mercurio), por precipitación (chuvia ácida), por entrada de cursos de auga tributarios, por augas subterráneas, por escorregamento, ou por liberación directa do ser humano á auga.

O AIRE

É unha mestura de gases, onde o máis abundante é o nitróxeno (78%), seguido do osíxeno (21%), ambos os dous constitúen case o 99% da súa composición. Hai outros gases nese 1% restante: o argon (case 1%) e, en cantidades moito máis pequenas, o dióxido de carbono (0,03%), o vapor de auga en cantidades variables e outros. As porcentaxes poden variar un pouco segundo haxa ou non presenza de vapor de auga (1-4%).
Fonte: Wikipedia

Na capa da atmosfera que habitamos nós, os seres vivos, terrestres e acuáticos, realizamos intercambios con estes gases:

Os animais, os fungos e outros seres, quedámonos co osíxeno e expulsamos dióxido de carbono.

O mundo vexetal, facendo un balance global, queda co dióxido de carbono e expulsa osíxeno. Polo tanto, o mundo vexetal é vital para o animal.

Tamén son detectables gases vertidos á atmosfera en calidade de contaminantes, como cloro, fluor, mercurio e compostos de xofre

AEROSOIS

O aire pode levar partículas microscópicas sólidas en suspensión que permiten a formación da chuvia e que se coñecen como aerosois naturais e proveñen, en primeiro lugar, dos volcáns (cinza), das tormentas de po, dos incendios forestais naturais, das plantas (o pole), doutros organismos (esporas) e, en segundo lugar, da pulverización de auga mariña.

A maior fonte de aerosois non naturais, debida á actividade humana pola queima de combustibles nos vehículos para o transporte e nas centrais termoeléctricas para a xeración de enerxía eléctrica, ademais do po xerado en minaría, as obras de construción e outras zonas onde a auga ou a vexetación foron removidas. Constitúen un 10% do total.

A composición química dos aerosois afecta directamente á forma en que interactúa a atmosfera coa radiación solar. Os compoñentes químicos dos aerosois alteran o índice de refracción global da atmosfera, o cal determina a cantidade de luz que é dispersada e a que é absorbida. E isto inflúe na fotosíntese vexetal, polo tanto no crecemento e desenvolvemento das plantas e as algas.

Os aerosois que proveñen da pulverización de auga mariña teñen a mesma composición que a auga do mar e poden conter compostos orgánicos, pero non absorben a luz solar.


Intrusión de po africano na Península Ibérica (Febreiro 2000)

Os aerosois que proveñen dos pos minerais do solo, por efecto da erosión da codia terrestre, están constituídos por óxidos (SiO2, Al2O3, FeO, Fe2O3, CaO e outros) e carbonatos (CaCO3, MgCO3) achegados principalmente polos desertos, sobre todo o do Sahara e o do Gobi. Estes aerosois si absorben a luz solar.

Calcúlase que un 30% da carga de pos minerais na atmosfera pode ser atribuída ás actividades humanas mediante desertización e utilización indebida de terras.

Os aerosois de sulfatos e nitratos, provenientes, sobre todo da queima de combustibles fósiles, son fortes dispersores da luz.

Os aerosois de materia orgánica, artificiais ou naturais, inflúen tamén no comportamento da atmosfera ante a radiación, algúns dispersándoa e outros absorbéndoa.

Os aerosois, polo tanto, poden afectar tamén ao clima, cambiando o modo no que a radiación electromagnética se transmite á atmosfera.

PERMANENCIA DE PARTÍCULAS EN SUSPENSIÓN

Canto máis pequena e lixeira sexa unha partícula, máis tempo quedará suspendida no aire. As partículas máis grandes (de máis de 10 µm de diámetro) tenden a caer por gravidade en cuestión de horas, mentres que as partículas máis pequenas (de menos de 1 µm de diámetro) poden permanecer na atmosfera durante semanas e, na súa maioría, se eliminan mediante as precipitacións.

EFECTOS SOBRE A SAÚDE

Algúns destes efectos son asma, cancro de pulmón, problemas cardiovasculares, e morte prematura. O tamaño das partículas é un dos principais determinantes: as partículas máis grandes xeralmente fíltranse no nariz e na garganta e non causan problemas, pero as partículas de menos duns 10 µm poden instalarse nos bronquios e nos pulmóns e causar problemas de saúde. As partículas de menos de 2.5 µm tenden penetran nas rexións do pulmón que levan a cabo o intercambio de gases.

As partículas máis pequenas (<100 Nm), poden pasar a través dos pulmóns a outros órganos, formando depósitos nas arterias, causando inflamacións vasculares e a arteriosclerose, o cal pode conducir a ataques cardíacos e outros problemas cardiovasculares. Tamén hai probas de que estas partículas poden atravesar as membranas celulares. Suxeriuse que poden causar danos no cerebro similares aos encontrados en pacientes con Alzheimer.

As partículas emitidas polos motores modernos de gasóleo teñen, comunmente, tamaños en torno aos 100 Nm. Ademais, estas partículas de feluxe poden transportar compoñentes potencialmente carcinóxenos, como os benzopirenos, adsorbidos na súa superficie.

Os límites lexislativos para os motores que se establecen por masa de emisións non serven para medir os perigos para a saúde: Unha partícula de 10 µm de diámetro ten aproximadamente a mesma masa que 1 millón de partículas de 100 Nm de diámetro, pero é evidente que é moito menos perigosa, xa que é pouco probable que entre nas vías respiratorias dun corpo humano e se o fixese sería eliminada rapidamente.

Existen propostas de novos regulamentos nalgúns países para limitar a área superficial das partículas ou o número de partículas.
A composición das partículas ten tamén unha grande importancia, posto que algunhas poden producir efectos moi nocivos. Determinados asbestos poden producir asbestose e a sílice, silicose. Noutros casos, conteñen metais pesados susceptibles de producir enfermidades concretas: o chumbo (a través de combustión de gasolinas) produce saturnismo, o mercurio produce hidrarxirismo.

Na minaría, sobre todo a ceo aberto prodúcense gran cantidade de aerosois, de tan variada composición como a das rochas sobre as que se traballa. As voaduras sobre todo, as moendas e os procesos de carga-descarga e transporte son os principais causantes destas emisións. Nas primeiras é imposible impedilo e nos segundos pódese utilizar auga para mollar e evitar a emisión de tanto po, o cal trasladaría o problema de contaminación á auga da zona. A todos eles hai que unirlles os producidos pola queima do gasóleo que utilizan.

A isto anterior hai que sumar os procesos de hidrometalurxia, coa utilización do rego por aspersión de pilas de mineral a base de compostos de alta toxicidade (sulfúrico para a extracción do cobre, cianuro para a extracción do ouro), co cal a presenza de vento pode favorecer a dispersión destes aerosois a grandes distancias.

Pila de cianuración na mina chilena  de 'El Soldado' (Fonte: J.Lillo)
A relación entre un maior número de mortes e de enfermidades coa polución por partículas foi demostrada por primeira vez a principios dos anos 1970. Estímase que a polución por partículas causou entre 22.000 e 52.000 mortes ao ano, só en Estados Unidos, desde o aoo 2000.

O SOLO

No ambiente terrestre, o solo é a superficie sobre a que viven a maioría dos seres vivos. Está ligado ao aire, do que recibe os gases que entran nos seus poros e á auga, que redistribúe os seus compoñentes, disolve outros e alimenta aos vexetais, seres inseparables do solo vivo.

Está formado por varias capas e non se debe confundir con terra amontoada, pois está organizado de forma complexa, é bioloxicamente activo e evoluciona co paso do tempo debido á acción do clima e os seres vivos que o habitan.

Parte dos seus compoñentes son gases, os mesmos que hai no aire aínda que poden estar en distinta proporción, fragmentos de rocha, grandes como as gravas ou máis pequenos como as areas e as arxilas, minerais disoltos, achegados pola rocha que está baixo el, e outros que chegan arrastrados pola auga superficial, o vento e a chuvia.

O líquido existente é a auga, que leva disoltos distintos sales (de sodio, potasio, calcio, cloro, nitratos) e gases. A súa unión ás partículas sólidas é variable, unhas veces a súa unión é tan forte que as plantas non poden utilizala, outras a unión non é tan forte e as plantas absórbena e outra remata abandonando o lugar e ocupará os acuíferos máis profundos.

A parte visualmente máis importante do solo está formado por compoñentes sólidos:

-De orixe orgánica, complexos órgano-minerais, con materia orgánica sen descompoñer (humus novo ou bruto), descomposta e mineralizada (humus elaborado), achegada sobre todo polos vexetais que viven nel, devolvéndolle esta materia orgánica en lugar dos sales e a auga que obtiveron del.

-De orixe inorgánica: silicatos, cuarzo e arxilas, óxidos e hidróxidos de ferro e aluminio, carbonatos, sulfatos, cloruros, nitratos. Se non están a formar sales disoltos, aparecen como grans de varios tamaños: bloques, gravas, areas, limos e arxilas (de maior a menor tamaño), responsables da textura do solo.

As capas do solo están organizadas en horizontes, cada uns dos cales mostra variacións nos seus compoñentes e na estruturación destes. O humus e os complexos organominerales aglutinan os compoñentes do solo. Os distintos tipos de solos mostran horizontes distintos ou con distintas características, chamados perfís dos solos e que serven para a súa clasificación.

Fonte: Wikipedia
A súa rexeneración é moi lenta, o solo debe considerarse como un recurso non renovable (se temos en conta a duración da vida humana) e cada vez máis escaso, pois está sometido a constantes procesos de degradación e destrución de orixe natural ou antrópica.

O solo ten grande importancia porque intervén no ciclo da auga e os ciclos dos elementos e nel teñen lugar gran parte das transformacións da enerxía e da materia de todos os ecosistemas:

-Os vexetais obteñen do solo os sales (nitratos, fosfatos, cloruros potásicos e sódicos - NPK) e a auga, que absorben polas súas raíces. Do aire obteñen o dióxido de carbono e do sol a súa luz. Con todo iso realizan unha das transformacións máxicas do planeta: todas esas substancias adoptan outra forma, unha forma orgánica que os animais xa podemos consumir. O animal vexetariano come o vexetal e a materia do vexetal transfórmase na do vexetariano. O carnívoro come ao herbívoro e transforma este alimento na súa propia materia.

-No solo habitan tamén animais, protozoos, fungos e bacterias. Estes dous últimos realizan outra das transformacións máxicas do noso planeta: modifican a materia orgánica do solo ata formas que poden utilizar as plantas. Sen eles o planeta estaría cheo de cadáveres e restos de organismos sen acabar de descompoñer e non habería alimento para os vexetais.

-O solo actúa en xeral como unha barreira protectora doutros medios máis sensibles (hidrolóxicos e biolóxicos), filtrando, descompoñendo, neutralizando ou almacenando contaminantes e evitando en gran parte a súa dispoñibilidade. Esta capacidade depuradora dun solo depende da súa composición química e mineralóxica, así como do seu contido en materia orgánica, do pH e Eh, textura, permeabilidade e actividade microbiana. Polo tanto, para cada situación, o poder depurador dun solo ten un límite e, se se superan eses límites, o solo funciona como contaminado e é fonte de contaminantes.

Todo o que lle afecte ao solo, afectaralle ao vexetal. Se o solo non ten os seus compoñentes naturais e está contaminado, os vexetais contaminaranse, aínda que eles poden sobrevivir a esta contaminación e así vén o desastre: o herbívoro come ao vexetal contaminado e contamínase, o carnívoro come ao vexetariano e aínda se contamina máis, pois acumula a contaminación do vexetal e de todos os herbívoros que comese, producíndose a bioacumulación dun tóxico, que será moito peor canto máis arriba nas redes tróficas se encontre un organismo. Nós, os humanos, como superdepredadores, estamos no cume e, polo tanto, non nos libramos deste efecto.

METAIS PESADOS COMO CONTAMINANTES DO SOLO

Un solo pode contelos se a rocha nai os posúe, pero cando falamos de contaminación por estes elementos, referímonos á súa existencia no solo en concentracións moito máis altas das naturais polo que se volven tóxicos. Son bioacumulables, unha vez dentro do noso organismo non se poden eliminar de forma natural, chegando a alcanzar niveis tóxicos e danando tecidos e órganos.

Os metais pesados son aqueles cuxa densidade é polo menos cinco veces maior que a da auga. Teñen aplicación directa en numerosos procesos de produción. Os máis importantes son:

Arsénico (As), Cadmio (Cd), Cobalto (Co), Cromo (Cr), Cobre (Cu), Mercurio (Hg), Níquel (Ni), Chumbo (Pb), Estaño (Sn) e Cinc (Zn).

Durante moitos anos usábase o óxido de chumbo como pigmento branco nas pinturas (hoxe substituído por óxido de titanio) e en moitos países séguese usando o tetraetil chumbo como aditivo das naftas. Durante a combustión destas, as partículas do metal pasan ao aire e quedan no po dos camiños. Úsase en soldaduras, como cobertura maleable dalgunhas pilas e como elemento nas baterías dos automóbiles.

O mercurio úsase puro ou en forma de amálgamas. Podémolo encontrar na medicina dental e nalgunhas pilas. O cadmio úsase en diversas aliaxes e tamén en pilas.

REFLEXIÓN FINAL

Texto extraido da película 'Home', de Yan Arthus Bertrand:

"A Terra repousa sobre un equilibrio onde cada un ten o seu lugar e só existe grazas á existencia do outro. É un equilibrio doado de romper. Todo está vivo, todo está vinculado, a auga, o aire, o ceo e as árbores".

Se enfermamos o solo, o aire e a auga, tamén nós perderemos a saúde.

BIBLIOGRAFÍA E PÁXINAS WEB
Araújo, J. 2000. Ecos…lógicos. Ed. Maeva. Madrid.
Araújo, J. 2004. La Ecología contada con sencillez. Ed. Maeva. Madrid.
Bertrand, Y.A. 2009. Home. http://www.youtube.com/watch?v=SWRHxh6XepM
http://www.eduardpunset.es/417/charlas-con/gracias-a-la-vida-la-tierra-es-como-es
http://es.wikipedia.org/wiki/Aerosol
http://es.wikipedia.org/wiki/Lucrecio
http://www.juntadeandalucia.es/medioambiente/site/rediam/menuitem.04dc44281e5d53cf8ca78ca731525ea0/?vgnextoid=6a98f1ad7eb56010VgnVCM1000000624e50aRCRD&vgnextsolonel=de7705bfdc979310VgnVCM1000001325e50aRCRD&vgnextfmt=rediam&lr=lang_es
http://es.wikipedia.org/wiki/Norma_europea_sobre_emisiones
http://europa.eu/legislation_summaries/environment/air_pollution/index_es.htm
http://es.wikipedia.org/wiki/Aire
http://www.cricyt.edu.ar/enciclopedia/terminos/ContamAgua.htm
http://www.ugr.es/~fgarciac/pdf_color/tema4%20%5BModo%20de%20compatibilidad%5D.pdf
http://www.escet.urjc.es/~jlillo/Efectos%20ambientales%20mineria.pdf
http://www.ingeominas.gov.co/getattachment/de76727c-72a0-4133-b11d-bf82e26c0823/Guia-de-Explotacion-Minero-Ambiental---No--5.aspx
http://www.uclm.es/users/higueras/mam/MMAM2.htm
http://censat.org/Documentos/Mineria/Diagnostico_ambiental_Anexo_2.pdf
http://www.behance.net/gallery/Sitio-Interactivo-Megamineria-a-cielo-abierto/4746415
http://www.ecologiablog.com/post/4867/video-censurado-contra-la-mineria-a-cielo-abierto-en-colombia
http://www.insht.es/InshtWeb/Contenidos/Documentacion/FichasTecnicas/MetodosAnalisis/Ficheros/CR/CR_003_A06.pdf
http://es.wikipedia.org/wiki/Suelo
http://www.ehu.es/sem/macla_pdf/macla10/Macla10_48.pdf 


No hay comentarios:

Publicar un comentario